Doğumsal Damak ve Dudak Yarıkları
Doğumsal olan şekli bozukluklarının %90'ını Dudak Damak yarıkları teşkil eder
1-Dudak Damak Yarığı sebepleri
2-Beslenme ve ameliyata hazırlık
3-Cerrahi tedavi
a) Dudak yarığı tedavisi
b) Damak yarığı tedavisi
c) Ameliyat sonrası bakım
d) Ameliyat sonrası devre ve konseyin önemi
4- Ortodonti
5- Konuşma Terapisi
6- Gelişim esnasındaki cerrahi tedaviler
a) Cleft nose (dudak yarığı burun hatası)dudak revizyonları ve diğer revizyonlar
b) Ortognatik cerrahi ( çene cerrahisi )
c) Estetik burun ameliyatı
Doğmalık Dudak - Damak Yarığı Sebepleri
Bebek dünyaya gelmeden önce, ana rahminde dört ile yedinci haftalar arasında DUDAK, yedi ile onikinci haftalar arasında da DAMAK gelişmesini tamamlar. Bu sıralarda çeşitli etkenlerle (genetik, çevre etkileri, radyasyon, kullanılan ilaçlar v.s.) gelişmekte olan dokularda birleşme gerçekleşmeyip dudak yarığı veya damak yarığı meydana gelebilir. Bin doğumdan birinde meydana gelebilecek bu doğmalık şekil bozukluğu, üst dudakta bir ayrılık varsa “dudak yarığı” adı verilir veya ağız içinde damağın tabanında bir birleşmeme olursa, ikibin doğumda bir görülen bu doğmalık bozukluğa da “damak yarığı” adı verilmektedir. Dudak ve damak yarıkları yanlız başına veya birleşik olarak beraberce aynı çocukta meydana gelebilir. Dudak ve damak yarıklı çocukların tedavisinde, çok büyük gelişmeler sağlanmış ve bu gelişmeler sayesinde, bu çocukların sosyal yaşama adaptasyonu fevkalade şanslı bir duruma getirilebilmiştir. Ancak bu yarıkların boyutlarının birlikte olması ve hafif veya aşırı olması, yapılacak tedavilerin kalite ve uzunluğuna direkt olarak etki yapacak ve alınacak sonuçların kalitesini etkileyecekti.
Dudak - Damak Yarığı Cerrahi Tedavileri
Dudak-damak yarıklarında tecrübeli kalifiye bir plastik cerrah tarafından yapılan ameliyat sonuçları oldukça olumludur. Buna rağmen, herhangi bir ameliyatta olduğu gibi cerrahi ile ilgili riskler ve bu müdahaleye özel komplikasyonlar söz konusudur. Bu çocuklar tecrübeli bir anestezi doktoru tarafından uyutulmalıdır. Dudak yarığı tamirinde en sık rastlanan problem, ağız ve burunun bir tarafının diğer tarafa uymaması, yani asimetridir. Yarık dudak tamirindeki amaç, üst dudaktaki ayrığı kapatmak, normal fonksiyonlu ve normal görünümlü bir dudak yaratmaktır. Eğer bunlar ilk ameliyatta sağlanamıyorsa, ikinci bir operasyon gerekebilir. Yarık damak tamirindeki amaç, ağız tavanındaki açıklığı kapatarak, çocuğun rahat yemek yiyebilmesini ve düzgün konuşabilmesini sağlamaktır. Bazen damaktaki zayıf iyileşme veya kötü konuşma ikinci bir operasyonu gerektirebilir. Bu çocuklarda beslenmeden başlayıp, bunların gelişmesine yardımcı olacak, bunları ameliyata hazırlayacak bir sağlık programına ihtiyaç olduğu gibi, yine bu çocukların psikolog denetiminde olmasını sağlayacak ve diş konusunda da ortodonti tarafından yardım alınabilecek hekime ihtiyaç vardır. Bazı bebeklerde, ameliyat dan önce ortodontistin duruma müdahale etmesi ve cerrahi tedaviye hastayı hazırlaması gerekebilecektir. Bu da hastadan hastaya değişen bir durum olduğundan, bunun değerlendirilmesi plastik cerrah tarafından yapılacak, gerekirse hasta direk olarak ortodontiste hatta bazen konseye dahi çağırılabilecektir.
Beslenme
Dudak yarıklı çocukların, anne memesini emememesi nedeniyle bunlara uzun biberon tavsiye edilmektedir. Ayrıca damak yarığı olan çocuklarda oturur vaziyette veya ayakta beslenme, çocuğun boğazına mamanın kaçmaması bakımından önemli bir tedbirdir. Çocuğun akciğerine gıda kaçması, bu çocuğun sağlığını ileri derecede bozacak ve ameliyatına mani olabilecek kötü şartlar ortaya koyacaktır. Bu bakımdan beslenme işlemine çok dikkat etmek, çocuğu besledikten sonra yüzükoyun veya yan yatırarak kusmuklarının akciğere kaçmasını önlemek, anne ve baba için önemli bir tedbir olmalıdır. Bu çocuklar diğer çocuklar gibi aynı besinlerle beslenir, öbür çocuklardan hiçbir farkı yoktur. Sadece beslenme şekli değişiktir ve buna önem verilmelidir.
Dudak Yarığının Cerrahi Tedavisi
Bebek beş kilo ve üzeri, kan durumu yeterli (hemoglobin 10 gr’ın üstü) ve sağlık durumu iyi ise, ameliyata hazır demektir. Genellikle bebek iki buçuk - üç aylık devreleri doldurduktan sonra, yapılan ameliyatlardan daha iyi sonuç alınır, ayrıca hastanın anesteziden daha az etkilenmesine neden olur. Dudak yarıklarında hafif bir çentikten, buruna ve ağza kadar uzayabilen aşırı büyük yarıklara kadar değişebilen tipte, dudak yarıkları vardır. Çocuk ameliyat olabilmesi için genel anestezi altında uyutulduktan sonra, dudağın yarık kısımları karşılıklı (kaslar mukoza ve deri ile birlikte) getirilip dikilir, böylece hem fonksiyon olarak, hem de estetik olarak düzgün bir şekilde ameliyat yapılır. Bu sırada, dudakta burun tabanına uzanan büyük bir yarık varsa, bu kısımda düzeltilerek, burun tabanındaki açıklık kapatılır hatta burun kenarındaki şekil bozukluğunun önemli bir kısmı tamir edilir. Burun deliğindeki şekil bozukluğu, bu ameliyat esnasında, mümkün olduğu kadar düzgün hale getirilir.
Ameliyattan sonra bir süre çocuk huzursuz olabilir, ancak gerektiğinde bunun için doktor ilaç verebilecek ve çocuğun ameliyat sonrasını daha rahat geçirmesini sağlayacaktır. Çocuğun, dikiş atılan bölgeye dokunmasını engellemek için, bir ay süre ile kollarının özel bir kolluk ile bağlanıp, hareketlerinin kısıtlandırılması gerekecektir. Aksi takdirde, çocuk dikişlerini yolabilecektir. Dudak üzerindeki pansuman bir-iki gün içinde değiştirilebilir. Dikişler genellikle kendinden eriyen tipte dikişlerdir, bazen alınacak dikişlerde olabilir. Bunlar beş-yedi gün içinde alınacaktır. Ancak değişik durumlarda bu dikişlerin daha fazla kalması mümkün olabilecek, buna doktorunuz karar verecektir. Ameliyattan birkaç hafta sonra, dikiş hattın genişlemesi ve kızarması normaldir. Dikiş hattı zaman içinde solacaktır, ancak hiçbir zaman tam olarak kaybolmaz. Yara iyileşmesi kişiye göre değişik olacağından, burada da aynı cerraha ait bir ameliyatın sonucu, kişiye göre farklı olabilecektir. Ancak yapılan ameliyatta, yara izi anatomik yapıya uygun olarak getirildiğinden, birçok kişide üst dudaktaki gölgelenmeler nedeniyle izler fark edilmez durumda olabilir. Bu hastaların, tedavi sonrası erken ve geç devrede, muhakkak iyi bir takibi ve kontrolü gerekir. Dudak-damak yarığı konseyimize senede bir uğramaları, konsey ekibi tarafından değerlendirilmeleri, hastamıza faydalı olacaktır.
Damak Yarığının Cerrahi Tedavisi
Damak yarığının çeşitli tipleri vardır. En basit olanı, küçük dilin yarık olduğu hafif şeklidir. Biraz daha ileri durumu, yumuşak damak dediğimiz kısmın yarık olanıdır. Sert damağı, yani kemik kısmını da içine alan damak yarığı, daha ciddi olanıdır. Diş kavsinide içine alan tipi ise, en ciddi olanıdır. Sadece yumuşak damağı kapsayan damak yarıkları, altı aylıkken dahi ameliyat edilebilir. Bunların erken ameliyat olmasının nedeni, çocukların erken devrede normal fonksiyona kavuşturulması ve konuşmalarının daha düzgün olması içindir. Ancak sert damağıda yarık olan, yani kemikte de bir yarığı olan çocuklarda, bir yaşına kadar cerrahi için beklenmesi uygun bulunur. Zira kemik gelişmesinde herhangi bir aksaklığa meydan vermemek için, bu geciktirme sağlanır. Daha önceleri bu tip damaklarda bir buçuk yaşına kadar beklenirdi. Ancak bir buçuk yaşına kadar beklemenin çok fazla bir şey değiştirmediği anlaşıldığından, genel olarak bu konu ile ilgilenen büyük merkezlerde, bir yaşında bunların tamirinin yapılmasının uygun olacağı kararına varıldı. Damak yarığının tamiri, hastanın kendi dokuları ile yapılır ve bu yarığın her iki tarafındaki dokular, gerek yumuşak doku, gerekse kemiğin üstündeki periost dediğimiz kısımlardan sıyrılarak, orta kısımdan birleştirilir. Ancak bu birleştirme esnasında kaslarda birbirine yaklaştırılır. Zira bu kasların iyi tamir edilmediği durumlarda, yumuşak damağın hareketi iyi olmayacak ve böylece de konuşma bozuklukları meydana gelecektir.
Düzgün konuşma için ayrıca yumuşak damağın uzunluğunun da yeterli olması lazımdır ki yutakla damak arasındaki valv dediğimiz kapanma sistemini doğru dürüst sağlayabilsin. Bu sağlanamadığı takdirde, genizden konuşma dediğimiz bir tip konuşma meydana gelebilecektir. Çocukların normal konuşmaya başlama zamanları bir yaş civarıdır ve damak yarığı tamirinin bir yaşından itibaren yapılması, konuşma bozukluklarının azalmasına neden olacaktır. Geciktirilmiş olarak yapılan damak yarığı tamirlerinde, konuşma bozuklukları oranı daha fazla olacak ve bu hastaların bir konuşma terapisti tarafından tedavisi, uzun zaman alabilecektir. Buna karşın yeterli ve zamanında yapılmış müdahale sonucu, konuşma tedavisine daha az süreli ihtiyaç duyulacaktır.
Dudak - Damak Yarığı Ameliyatı Sonrası Bakım
Gerek dudak ve gerek damak ameliyatından sonra, çocuğun kollarının tespit edilerek ağzına elini getiremeyecek şekilde bir ay tutulması gerekmektedir. Aksi takdirde çocuk ağzına elini sokabilecek, gerek dudağını, gerekse damağını yırtabilecektir.
Dudak yarığı tamirinden sonra, çocuk artık biberonla beslenmeyecek, bir kaşık kenarından veya bardakla beslenmeye geçilecektir.
Yalancı meme kullanılmayacaktır. Damak yarığı tamirinden sonra, yine ağza sert cisimler sokulması son derece mahsurludur. Zira damağın açılmasına neden olabilecektir. Özellikle ilk iki hafta tamamen sulu gıdalar, ondan sonraki iki haftada ise yumuşak gıdalar (muhallebi ve yoğurt veya çırpılmış yumurta gibi ) ile beslenecektir. Normal beslenmeye ancak ameliyattan bir ay sonra başlayabilecektir. Yine bu devirde çocuğun ağzına kalem, fındık, fıstık gibi sert cisimleri sokmaması, şarttır.
Damak yarığı tamirinden sonra, hastaların konuşma egzersizleri yapması bakımından, konuşma terapisti sizlere yardımcı olacak ve hastanın kontrollere getirilmesinde büyük faydalar sağlayacaktır. Özellikle konseye gelerek ekip tarafından görülmeniz ve senede bir bu alışkanlığınızı yitirmemeniz, çocuğun menfaati açısından çok faydalı olacaktır.
Damak yarıklı çocuklarda, kulak iltihaplanması önemlidir. Zira, yarık damaklı çocuklarda sık sık kulak enfeksiyonları görülebilir, özellikle boğazdan havalandırma tüpü dediğimiz “östaki” borusuna gıdaların kaçması ile, bu bölgelerde enfeksiyon oluşabilir. Çocuklarda kulaklarda enfeksiyonun erken teşhis önemlidir. Gerekirse kulak, burun, boğaz uzmanı tarafından kulak zarına küçük bir plastik ventilasyon tüpü yerleştirilebilir. Bu küçük işlem operasyon esnasında veya daha sonrada yapılabilir.
Ek olarak plastik cerrahınız dudak, burun, diş etleri ve damak fonksiyonları ve şekli açısından ek ameliyat önerebilir. Ek ihtiyaçlarınızı dudak damak yarığı ekibi üyeleri ile konuşarak yönünüzü bulabilmeniz mümkündür. Dudak damak yarıklı çocuklarda belkide en önemli konu, dudak veya damağın cerrahi olarak tamirinin, uzun bir sürecin sadece bir başlangıcı olduğudur. Aile desteği çocuğunuz için çok önemlidir. Sevgi ve anlayış, onun bu fiziksel kusurunu, göz ardı ederek kendine güvenle büyümesini sağlayacaktır.
Dudak ve Damak Yarığı Ameliyatı Sonrası Devre ve Konsey'in Önemi
Dudak yarığı ameliyatından sonra, özellikle iki buçuk yaşına gelindiği sırada, burun deliğindeki bir asimetrinin, küçük bir müdahale ile düzeltilmesi yaygın olarak kabul edilen bir durumdur. Buna “dudak yarığı burnunun düzeltilmesi” ameliyatı ismi verilir. Böyle bir düzeltme, buradaki kıkırdak bozukluğunun daha ağır bir duruma gelmesini önlemektir. Buraya yapılacak müdahale, bir estetik burun ameliyatı değildir. O bakımdan onyedi, onsekiz yaşlarına kadar beklemek gerekmez.
Eskiden yanlış bir inanış ile müdahale 16–17 yaşında yapılır ve dudak yarığına bağlı burun şekil bozukluğunun düzeltilmesi, daha zor bir şekle gelmesine neden olurdu. Yine çocuğun gelişmesi esnasında, dudağın gelişmesine bağlı olarak küçük kusurlar meydana çıkarsa, bunlara da küçük müdahaleler gerekebilir. Bu süreç onyedi-onsekiz yaşına kadar devam edebilir. Damak yarığı sonrası devrede ise, hastanın özellikle diş kavsinde bir yarık varsa, bunun ancak onüç yaşından sonraki bir devrede tamiri veya bu bölgenin protezle kapanması önerilebilir. Özellikle damak yarıklı çocuklarda, dişlerin büyümesinde önemli derecede bozukluklar meydana gelebilir. Bunların çok iyi bir bakımla koruması gerekmektedir. Bu konuda dudak damak yarığı konseyinde, size önerilenlerin dışında hareket etmemeniz, çocuğun ağız gelişmesi bakımından önem arz etmektedir. Yine bu çocuklarda ağızda gelişme bozuklukları da olabilir. Gerek maksillanın (üst çene) gerekse mandibula dediğimiz alt çenenin, normalden farklı büyümesi gibi sorunlarda karşımıza çıkabilir. Bütün bunların takibinin yılda bir kez konseye gelerek yapılması gerekmektedir. Bu konseyde plastik cerrahın yanında, dişlerle ilgili ortodonti bölümünün ekibi, konuşma terapisti, çocuk doktoru hazır bulunur ve hasta sahiplerini doğru yöne sevk ederler. Yine bu devrede çocuğun daha düzgün konuşabilmesi için, en az bir yıl bir konuşma terapistinin tedavisine ihtiyacı olabilecektir. Bu terapist anne babaya ve çocuğa yön vererek daha iyi ve daha düzgün konuşmasını sağlayacaktır.
İşlem yapılan bölgelerin güneşten korunması son derece önemlidir. Düzenli olarak güneş koruyucu kremlerin kullanılması laser ile elde edilen sonuçların korunması ve cildinizde güneşe bağlı yeni hasarların oluşmamasına yardım edecektir.
Güneşte kalmanız gerekli olduğunda yüzünüze 20 veya üzerindeki güneş koruma faktörlü bir krem sürerek güçlü bir blok oluşturmalı aynı zamanda şapka veya şemsiye kullanarak da yüzünüzü gölgede bırakmalısınız. Cilt yenilemesi göz etrafında uygulanmışsa en iyisi UVA ve UVB'yi %100 filtre eden kaliteli güneş gözlüklerinin kullanılmasıdır.
